مشکلات واحدهای تولیدی مستقر در شهرک های صنعتی خراسان جنوبی ناشی از کمبود آب و ناسالم بودن آب شرب شهرک های صنعتی استان
محمدعلی رمضانی – رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی بیرجند در جلسه کارشناسی شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی استان مورخ ۲۸/۰۸/۱۴۰۴، گفت در این جلسه به برسی دو موضوع مهم خواهیم پرداخت: نخست، مسئلۀ کمبود آب با توجه به واگذاری‌ها و توسعه‌های جدید در شهرک‌های صنعتی استان و دوم، بررسی کیفیت آب در شهرک‌های صنعتی بیرجند، فردوس و طبس که متأسفانه سال‌هاست با مشکل آب ناسالم و غیر استاندارد روبه‌رو هستند. همۀ حاضران واقفند که کیفیت پایین آب، به‌ویژه در صنایع غذایی، چه پیامدهای جدی به همراه دارد. رمضانی در ادامه افزود: کارخانه‌های نوشابه‌سازی، لبنیات و سایر واحدهای مرتبط در این شهرک‌ها، سال‌هاست زیر بار این معضل خمیده‌اند و توان رقابت با مناطقی که از نعمت آب سالم و قابل شرب برخوردارند را از دست داده‌اند. رئیس کمیسیون صنعت با اذعان به اینکه گزارش عدد EC آب شهرک صنعتی بیرجند بسیار جای شگفتی دارد گفت: بر اساس داده‌های جدید، میزان سختی آب (EC) به حدود ۴۰۰۰ در شهرک صنعتی بیرجند رسیده است؛ عددی چنان بالا که حتی برای استفاده حیوانات بیابانی نیز توصیه نمی‌شود، چه رسد به صنعتی که قرار است محور توسعه و اشتغال باشد. وی در ادامه افزود در جلسات پیشین، مقرر گردید که چاه فعلی شهرک صنعتی (در محل موسوم به «تلاش»)، به‌دلیل شوری بیش از حد آب، جابه‌جا شود. شرکت آب منطقه‌ای نیز با این انتقال موافقت کرده است، اما این مهم تاکنون انجام نشده است.
علی برات زاده – مدیرعامل شرکت خدماتی شهرک صنعتی بیرجند در این جلسه اظهار نمود هر دو چاه فعلی موجود در شهرک صنعتی از حد مجاز خارج بوده و کیفیت آب موجود برای مصرف انسانی یا صنعتی استاندارد نیست. چاه واقع در خیابان تلاش از سال ۱۳۹۱ وارد مدار بهره‌برداری شده است، در حالی‌که منشأ اولیه آن به چاه‌های فاضلاب سال ۱۳۶۴ مربوط می‌شود که به‌دلیل شوری بالا در همان زمان از مدار خارج شده بود، این موضوع علت اصلی بالا بودن EC فعلی آب است. از نظر کمی نیز، طبق مجوز صادره توسط سازمان صمت، کل نیاز آبی شهرک صنعت ۴/۶۶ لیتر بر ثانیه برآورد و مجوز آن صادر شده است، اما پروانه بهره‌برداری صادره از سوی شرکت آب منطقه‌ای تنها ۰۸/۴۴ لیتر بر ثانیه است؛ بنابراین حتی در صورت بهره‌برداری کامل از چاه‌ها با کمبود بیش از ۲۰ لیتر در ثانیه مواجه‌ایم. برات‌زاده افزود: چنانچه تمامی واحدهای صنعتی فعال شوند، با کسری محسوس آب روبه‌رو خواهیم شد. همچنین، به‌دلیل نامناسب بودن شبکه فعلی و نیاز به تصفیه و شیرین‌سازی مکرر آب، بخشی از منابع آبی عملا تلف می‌شود و هزینه‌های مضاعفی بر واحدهای تولیدی تحمیل می‌کند. وی با اشاره به موضوع برداشت مازاد از سقف مجاز، گفت: طبق قانون، بابت هر مترمکعب برداشت بیش از پروانه، شرکت‌ها مشمول جریمه خواهند شد؛ به‌گونه‌ای که در حال حاضر میزان جریمه‌ها برای مصارف بالاتر از حد مجاز حدود ۱۲۰ هزار تومان به ازای هر متر مکعب اعلام شده است. همین مسئله موجب شده بدهی شرکت خدماتی شهرک صنعتی بیرجند به آب منطقه‌ای به چند ده میلیارد تومان برسد. وی در ادامه تأکید نمود: این هزینه‌ها نباید به تولیدکننده منتقل شود، چراکه واحدهای صنعتی نقشی در بی کفایتی ظرفیت تخصیصی ندارند. برات زاده در پایان خاطرنشان کرد: با بهره‌برداری از فاز چهارم شهرک صنعتی، مصرف آب افزایش چشمگیری خواهد یافت، در حالی‌که حجم آب تخصیصی تغییر نکرده است. طی سال‌های اخیر نیز تمامی ظرفیت استان برای دریافت حداکثر میزان تخصیص مورد استفاده قرار گرفته، با این حال به دلیل تنش آبی شدید، افزایش سهمیه ممکن نشده است. مدیرعامل شرکت های خدماتی شهرک صنعتی افزود: در شرایط فعلی، اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، دو راه بیشتر وجود ندارد یا باید برای جابجایی و تأمین چاه جایگزین اقدام شود، یا از استقرار واحد صنعتی جدید جلوگیری گردد.
روح الله سلمانی – معاون فنی شرکت شهرک های صنعتی استان در این نشست اظهار داشت: در زمینۀ کیفیت و کمیت منابع آبی شهرک‌های صنعتی، طی سال‌های اخیر پیگیری‌های متعددی انجام شده، اما متأسفانه علیرغم مراجعات مکرر به مراجع ذی‌ربط، هیچ‌گونه تخصیص آبی جدید برای استان صادر نشده است. به بیان دیگر، حتی همان میزان اندک آبی که اکنون در اختیار داریم و با سختی بالا و کیفیت نازل مورد استفاده است، به سختی حفظ شده و تخصیص تازه‌ای طی سال‌های اخیر صورت نگرفته است. معاون فنی شرکت شهرک های صنعتی استان در ادامه افزود: موضوع جابجایی چاه آب شهرک صنعتی بیرجند نیز از مدت‌ها پیش مطرح بوده. در این زمینه، مکاتبات متعددی از سوی شرکت شهرک‌های صنعتی انجام شده و کارشناسان مربوطه نیز بارها پیگیری کرده‌اند. با این حال، فرآیند کارشناسی و پاسخگویی در مجموعه آب منطقه‌ای بسیار کند و غیرچابک است؛ به‌گونه‌ای که پس از ماه‌ها پیگیری، بازدید میدانی انجام گرفته و نهایتا اعلام شده است که نقطه پیشنهادی در حریم چاه دیگری قرار دارد لذا تا به امروز امکان صدور مجوز برای محل جدید فراهم نشده است. سلمانی ادامه داد جابجایی این چاه صرفاً از منظر بهبود کیفیت آب اهمیت ندارد بلکه با توجه به نزدیکی محل پیشنهادی به مخزن مرتفع شهرک، می‌تواند در مصرف انرژی و هزینه‌های پمپاژ نیز صرفه‌جویی قابل توجهی ایجاد کند. بنابراین برآورد ما این است که در صورت تحقق جابجایی، بخش عمده‌ای از هزینه‌های برق مصرفی شرکت کاهش خواهد یافت.
یاسر خراشادی زاده- مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان در این جلسه اظهار داشت: درک صحیح از ارزش واقعی آب و ظرفیت‌های موجود آن، نخستین گام در تصمیم‌گیری‌های کلان حوزه مدیریت منابع آبی است؛ چراکه امروزه به‌روشنی می‌بینیم سفره‌های زیرزمینی استان به شدت افت سطح یافته و آثار آن به صورت کسری مزمن آب در تمامی مناطق نمایان شده است. وی افزود، در حال حاضر تمامی دشت‌های استان در زمره دشت‌های ممنوعه قرار گرفته‌اند و عملا هیچ منبع جدیدی از آب زیرزمینی شکل نگرفته است. ازاین‌رو، تخصیص آب جدید به هر نوع مصرف، اعم از صنعتی یا کشاورزی، منع قانونی دارد تا ضمن مهار برداشت‌های غیرمجاز، از گسترش بی‌ضابطه چاه‌ها و منابع جدید جلوگیری شود. خراشادی زاده ادامه داد بر اساس بررسی‌های میدانی، حدود ۴۰ درصد از برداشت آب در چاه‌های کشاورزی مازاد بر میزان پروانه بهره‌برداری است، و این مسئله نه‌تنها به منابع آب زیرزمینی استان، بلکه به بقای صنعت نیز لطمه وارد کرده است. مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان ادامه داد با توجه به شرایط کنونی و سیاست‌های محدودیت تخصیص، راهکار واقع‌بینانه برای تامین آب واحدهای صنعتی، خرید و تبدیل بخشی از آب کشاورزی موجود به مصرف صنعتی است. گرچه آب کشاورزی، از دید پایداری، منبعی ناپایدار تلقی می‌شود، اما در حال حاضر آب صنعتی تخصیص‌یافته، تنها آب پایداری است که قابلیت استمرار دارد. بنابراین، توصیه می شود که صنایع استان از مسیر خرید و انتقال رسمی آب کشاورزی به سمت تامین پایدار منابع خود گام بردارند، چراکه در شرایط فعلی هیچ‌گونه آب جدیدی برای تخصیص وجود ندارد. وی در پایان افزود جابجایی چاه‌های موجود در شهرک صنعتی بیرجند با مانع جدی مواجه نیست و اجرای آن در چارچوب ضوابط قانونی امکان‌پذیر است. خراشادی زاده ادامه داد بر اساس بررسی‌های کارشناسی، در صورت جابجایی چاه‌ها به مناطق بالادست و نواحی دارای ارتفاع بیشتر، امکان دسترسی به منابع آبی با کیفیت مطلوب‌تر وجود دارد. به گفته وی شرط اساسی این جابجایی آن است که محل جدید در محدوده و حریم سایر منابع آبی قرار نگیرد؛ در این صورت، آب منطقه‌ای هیچ‌گونه مخالفت اجرایی یا حقوقی با انتقال چاه نخواهد داشت. همچنین جابجایی اصولی چاه‌ها علاوه بر ارتقای کیفیت آب، می‌تواند هزینه‌های برق پمپاژ و تلفات انتقال را نیز کاهش دهد، اما اجرای آن نیازمند هماهنگی دستگاه‌های عمرانی استان و تأمین منابع مالی مشترک است تا از بروز وقفه در تامین آب صنایع جلوگیری شود.
مهدی صادقی- معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی اداره کل جهاد کشاورزی استان در این نشست اظهار نمود آثار تغییرات اقلیمی به شکل محسوسی بر منابع آبی استان نمایان شده است. خشکسالی بیش از ۲ دهه در استان ما تاثیرات خود را بر کیفیت منابع آب گذاشته است. با پایین رفتن سطح آب های زیر زمینی کاهش کیفیت آب اجتناب ناپذیر شده که ناشی از تدوام خشکسالی و فقر سفره های زیرزمینی می باشد. وی تاکید نمود که در حوزه تولیدات صنایع غذایی و تولید محصولات لبنی، کیفیت آب اهمیت تعیین کننده ای دارد؛ زیرا آب باکیفیت پایین، علاوه بر تاثیر مستقیم بر ویژگی های محصولات، موجب افزایش هزینه های سربار تولیدکنندگان نیز می شود. آب ناسالم با EC بالا جهت استفاده در بسیاری از صنایع باید تصفیه شود و در فرآیند تصفیه مقدار قابل توجهی آب از منابع زیر زمینی به هدر می رود. معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی اداره کل جهاد کشاورزی استان در پایان افزود با وجود آنکه هر سال بخش هایی از حقابه بخش کشاورزی در راستای برنامه سازگازی با کم آبی به منظور تعادل بخشی سفره های آب زیرزمینی کاهش می باشد درخواست ما این است که بخشی از آب ناشی از اجرای طرح تعادل بخشی برای طرح توسعه گلخانه ها ی استان اختصاص یابد.